Liệu pháp nhận thức và hành vi (phần 2) | Safe and Sound
Với liệu pháp nhận thức và hành vi (Cognitive Behavioural Therapy - CBT), chuyên gia tâm lý giúp người bệnh xác định, hiểu rõ và điều chỉnh những suy nghĩ bị bóp méo vốn có thể có tác động tiêu cực đến cảm giác và hành vi của họ.
Nguyễn Thị Hồng Hạnh | Bác sĩ - Viện tâm lý và sức khỏe tinh thần SnS
Trung tâm Nghiên cứu Sức khỏe Cộng đồng và Phát triển
1. Liệu pháp hành vi
Cách tiếp cận này dựa trên khái niệm về điều kiện hoá cổ điển (học hỏi bằng cách liên tưởng) và điều kiện hóa tạo tác (học hỏi thông qua củng cố).
Theo chuyên gia tâm lý, điều kiện hoá cổ điển hoạt động bằng cách kết nối một tác nhân kích thích trung tính với một phản ứng vô điều kiện để thay đổi hành vi của một người. Qua thời gian, tác nhân kích thích này tạo ra một phản ứng có điều kiện mới. Ví dụ, một đứa trẻ ngã xuống và làm mình bị đau, cùng lúc nghe thấy tiếng chó sủa (tác nhân kích thích trung tính) có thể hình thành nỗi sợ chó. Liệu pháp hành vi có thể đảo ngược quá trình này và giải mẫn cảm (desensitize) cho đứa trẻ. Các chuyên gia tâm lý cho biết, điều kiện hóa tạo tác sử dụng hệ thống thưởng phạt để phát triển và củng cố các hành vi mong muốn, cũng như tránh xa và trừng phạt những hành vi không mong muốn. Các chiến lược bao gồm sử dụng thẻ khen thưởng (token) cho các hành vi tốt hay phạt trẻ phải đựng trong góc một lúc để làm dịu cơn quấy rối của trẻ.
Lặp lại các nhiệm vụ dẫn đến hành vi tích cực cho phép một người bệnh học lại các phản ứng. Liệu pháp hành vi có ích trong việc vượt qua những nỗi ám sợ, rối loạn ám ảnh cưỡng chế, tăng động giảm chú ý và rối loạn sử dụng chất.
2. Liệu pháp nhận thức
Ảnh 1: Hiện nay, liệu pháp nhận thức-hành vi phần lớn được áp dụng để điều trị các rối loạn tâm thần
Liệu pháp nhận thức được nhà tâm thần, chuyên gia tâm lý Aeron Beck phát triển vào những năm 1960, liệu pháp này nhắm đến việc thay đổi các quá trình suy nghĩ và niềm tin tiêu cực dẫn đến các hành vi không tốt.
Beck cho rằng các suy nghĩ và niềm tin tiêu cực hay không chính xác về bản thân, về người khác, hay về thế giới tạo tác động xấu đến cảm xúc và hành vi của chúng ta. Điều này có thể tạo ra một vòng tròn luẩn quẩn mà trong đó các hành vi củng cố thêm cho các quá trình suy nghĩ bị bóp méo của một cá nhân.
Theo chuyên gia tâm lý, liệu pháp này chú trọng vào việc phá vỡ dạng thức này bằng cách hỗ trợ người bệnh xác định và thay thế các suy nghĩ tiêu cực bằng những cách thức suy nghĩ tích cực và linh hoạt hơn. Chuyên gia tâm lý dạy cho người bệnh cách quan sát và kiểm soát suy nghĩ của chính họ và đánh giá chúng có chỉ ra thực tế hay phi lý. Đặt ra các nhiệm vụ để hoàn thành tại nhà, chẳng hạn như viết nhật ký, có thể giúp cho người bệnh xác định được các niềm tin tiêu cực và sau đó chứng minh chúng là sai. Thay đổi những niềm tin bên dưới sẽ dẫn đến những thay đổi trong các hành vi liên đới. Liệu pháp nhận thức đặc biệt thích hợp để điều trị trầm cảm và lo âu.
3. Liệu pháp nhận thức-hành vi
Cách tiếp cận thực tiễn, có hệ thống và mang tính giải quyết vấn đề này sử dụng các lý thuyết ban đầu được sử dụng trong liệu pháp nhận thức để tái định hình cách một người bệnh suy nghĩ và các chiến lược từ liệu pháp hành vi để thay đổi cách họ hành động. Mục đích là thay đổi những vòng tròn suy nghĩ và hành vi tiêu cực khiến cho người bệnh thấy không hạnh phúc.
Ảnh 2: CBT được hoạt động dựa trên nguyên lý cảm xúc và suy nghĩ sẽ có tính quyết định hành vi của con người
Để hiểu được mối liên kết giữ suy nghĩ và hành vi, chuyên gia tâm lý chia nhỏ các vấn đề thành từng phần riêng biệt, phân tích hành động, suy nghĩ, cảm xúc và cảm giác thể chất của một người. Chuyên gia tâm lý sau đó có thể hiểu được cách thức mà các cuộc đối thoại nội tâm của người bệnh, những suy nghĩ tự động của họ (thường là tiêu cực và phi thực tế) ảnh hướng đến hành vi của họ. Chuyên gia tâm lý giúp người bệnh nhận ra những kinh nghiệm hay tình huống nào sẽ kích hoạt những suy nghĩ không có lợi này và trao cho họ những kỹ năng để thay đổi các phản ứng vô thức.
Học hỏi và thực hành những kỹ năng này là chìa khoá mang lại tính hiệu quả của phương pháp trị liệu này. Chuyên gia tâm lý đặt ra các nhiệm vụ cho người bệnh để thực hiện tại nhà. Bằng cách thực hiện những chiến lược mới lặp đi lặp lại trong đời sống hằng ngày, người bệnh tạo ra những dạng thức hành vi tích cực và suy nghĩ thực tế mới, học cách áp dụng chúng trong tương lai.
